Czy wiemy, skąd pochodzą spożywane przez nas produkty? Nasze zainteresowanie ogranicza się często tylko do tego, na których półkach w supermarkecie można je znaleźć. Tymczasem za każdym produktem stoi jakaś historia. Podczas warsztatu uczestniczy i uczestniczki poznają Tora – farmera z Tajlandii. Prześledzą jego codzienną pracę na ekologicznej farmie, poznają poszczególne etapy produkcji ryżu, będą mogli przekonać się, dlaczego warto znać historię nabywanego produktu, zarówno wytwarzanego na innym kontynencie, jak i w naszym kraju.
Autorka: Anna Książek
Cel główny
Zwrócenie uwagi na zagadnienia globalne związane z żywnością (na przykładzie ryżu).
Cele szczegółowe
Podczas warsztatu uczestnicy i uczestniczki:
Poznają umiejętności przydatne w zmienianiu świata.
Zdobędą podstawowe informacje dotyczące produkcji, gatunków i wartości odżywczych ryżu.
Poznają różnice pomiędzy uprawą ekologiczną a chemiczną.
1. Gawęda.
Zapytaj uczestników i uczestniczki, kim – ich zdaniem – jest światozmieniacz. Jak rozumieją to pojęcie? Co oznacza zmienianie świata na lepsze? Jakie umiejętności są potrzebne, żeby zmieniać świat? Powiedz, że poznacie pewnego światozmieniacza – Tora z Tajlandii. Najpierw jednak zwróć uwagę uczestników spotkania na inną osobę, która z całą pewnością była światozmieniaczem – Martina Luthera Kinga, działacza na rzecz równouprawnienia i zniesienia dyskryminacji rasowej. Powiedział on kiedyś, że zanim zjedliśmy śniadanie zależeliśmy już od ponad połowy świata. Zapytaj uczestników i uczestniczki warsztatu, jak rozumieją to stwierdzenie. Odnosi się ono do tego, że większość produktów, które spożywamy i którymi się posługujemy, została wyprodukowana w różnych miejscach na świecie.
Uczestnicy i uczestniczki warsztatu poznają też historię popularnego produktu żywnościowego. O jaki produkt chodzi, dowiedzą się, wykonując pierwsze zadanie.
2. Co jemy (praca w grupach)
Podziel uczestników i uczestniczki na kilkuosobowe grupy. Rozdaj grupem pocięte na kawałki zdjęcia przedstawiające pole ryżowe. Jeśli uznasz, że odgadnięcie na podstawie tego obrazka jest za trudne, wykorzystajcie inne zdjęcie związane tematycznie z produkcją ryżu. Grupy układają swoje puzzle i odgadują, o jaki produkt chodzi.
Po wykonaniu ćwiczenia poinformuj uczestników i uczestniczki warsztatu, że zmierzą się z różnego rodzaju zadaniami. Każde zadanie, związane z ryżem, będzie wymagało wykazania się umiejętnościami przydatnymi w zmienianiu świata. Jako nagrodę za wykonanie kolejnych zadań grupy będą mogły wybrać jakiś produkt spożywczy. Z zebranych w ten sposób składników na koniec warsztatu przygotują danie na wspólny posiłek. Podstawą każdego dania powinien być ryż.
Uprawy ryżu – krajobraz wokół wioski Sandeck w Kambodży.
3. Zadanie 1. Dyskusja w grupach
Uczestnicy i uczestniczki warsztatu w grupach zastanawiają się, jakie danie przygotują (wymyślają samodzielnie lub korzystają z przygotowanych przepisów) i jakie produkty będą im potrzebne. Sprawdzają, czy są one wśród produktów przygotowanych przez osobę prowadzącą. Powinny się wśród nich znaleźć przede wszystkim różne rodzaje ryżu. Pozwól uczestnikom i uczestniczkom przeczytać informacje na opakowaniach ryżu, by dowiedzieli się, jakie właściwości ma dany gatunek (do jakich potraw się nadaje, jakie ma walory odżywcze) i zastanowili się, który z nich chcą wybrać jako nagrodę za wykonanie zadania. Sprawdź, czy na etykietach znajduje się informacja o tym, skąd pochodzi ryż. Postaraj się przynieść na spotkanie ryż ekologiczny (organiczny, biologiczny). Oprócz ryżu potrzebne będą inne składniki, np. ser żółty, warzywa, owoce, przyprawy.
W zależności od ilości czasu, warunków i umiejętności uczestnicy i uczestniczki przygotowują potrawy wymagające gotowania lub np. tylko ryżowe sałatki (wtedy przynieś na warsztat ryż już ugotowany).
Każde wykonywane przez daną grupę zadanie poprzedź fragmentem gawędy – opowieści o Torze (dłuższa historia pt. „Powrót do korzeni”).
4. Gawęda cd.
Tor jest farmerem z Tajlandii. Po wielu latach życia w stolicy kraju, Bangkoku, postanowił rzucić dobrze płatną pracę i wrócić do rodzinnej wioski, by prowadzić ekologiczną farmę ryżu. Nie była to prosta decyzja, powrót do tradycyjnego życia w wiosce, do korzeni, wymagał dużo odwagi i cierpliwości. Tor jest jednak szczęśliwy na swojej farmie. Cieszy go, że widzi rezultat swojej pracy – wzrastający ryż.
5. Zadanie 2. Gdzie produkowany jest ryż?
Zadanie to wymaga ważnej umiejętności światozmieniacza, jaką jest zdobywanie wiedzy i analiza pozyskanych informacji. Każda grupa otrzymuje kartki z nazwami dziesięciu krajów. Zadanie polega na wybraniu spośród nich pięciu, które są głównymi producentami ryżu, a następnie zaznaczeniu ich na mapie świata. Za prawidłowo wykonane zadanie grupy mogą wybrać kolejny produkt do przyrządzenia ryżowej potrawy (np. warzywa surowe, gotowane lub z puszki, żółty ser).
Największymi na świecie producentami ryżu są: Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz, Wietnam, Tajlandia, Filipiny, Brazylia, Pakistan, Kambodża, Japonia.
6. Gawęda cd.
Ryż uprawiany jest głównie w Azji. W wielu azjatyckich krajach są farmy, na których produkuje się ryż masowo, zwykle z dodatkiem chemikaliów, które sprawiają, że rośnie szybciej. Wciąż jednak są farmerzy, którzy uprawiają ryż bez sztucznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin. Czasem ze względu na tradycję, czasem – tak jak w przypadku Tora – jest to świadome porzucenie chemicznej produkcji na rzecz ekologicznej, zdrowszej dla ludzi i lepszej dla środowiska.
Tor sieje ryż dwa razy do roku. Ryż rośnie zanurzony całkowicie w wodzie i czeka na czas zbiorów. Zbiory transportuje się do własnego gospodarstwa, jeśli ryż uprawiany jest jedynie na potrzeby rodziny, albo do młyna lub magazynu, jeśli przeznaczony jest na sprzedaż.
Produkcję na własne potrzeby prowadzą farmerzy z wioski Sandeck w Kambodży (zob. ilustracje do historii „Bądź iskrą”), którym do transportu ryżu wystarcza wóz zaprzężony w krowy lub rower. Tor używa dużego samochodu dostawczego. W jego magazynie ogromne ilości ryżu, zebrane i spakowane do worków, czekają na czyszczenie.
Farmerzy zwykle oddają ryż do młyna, w którym mechanicznie oddziela się łuski od ziarna, jednak Tor nie może sobie na to pozwolić, ponieważ w młynie jego ekologicznie wyprodukowany ryż zostałby zmieszany z ryżem z innych gospodarstw, w których do uprawy używa się środków chemicznych. Tor robi więc wszystko ręcznie, wykorzystując stare urządzenia. W związku z tym oddzielanie ziaren od łusek jest bardzo pracochłonne i wymaga użycia aż trzech maszyn. Pierwsza z nich oddziela łuski od ziaren i część z nich usuwa. Druga i trzecia służą do pozbycia się reszty łusek. Maszyny te oddzielają łuski od ziaren ryżu na podstawie ich wagi – ziarna ryżu są dużo cięższe.
Oddzielanie łusek od ryżu za pomocą ręcznie obsługiwanego urządzenia, z którego korzysta Tor, ekologiczny farmer z Tajlandii.
7. Zadanie 3. Konstruowanie maszyn
Po wysłuchaniu fragmentu gawędy i obejrzeniu zdjęcia powyżej grupy budują urządzenia potrzebne do oddzielenia łusek od ziaren ryżu. Zadanie to wymaga kolejnej umiejętności światozmieniacza – współpracy. Grupy wykorzystują materiały przygotowane przez osobę prowadzącą (np. butelki, puszki, pudełka). Mają wybudować maszynę, która się porusza, a także wytłumaczyć jej działanie. Po wykonaniu zadania wybierają kolejny produkt.
8. Gawęda cd.
Kiedy ziarna ryżu są już oddzielone odłusek, przychodzi czas ważenia i pakowania. Przy masowej produkcji wszystko wykonywane jest automatycznie, ale na farmie Tora robi się to ręcznie. Za pomocą tradycyjnej wagi trzeba odmierzyć kilogram ryżu, następnie przesypać go do torebki i szczelnie zamknąć.
Tor stara się wymyślić różne ciekawe sposoby pakowania ryżu, atrakcyjne dla klientów, np. miesza ryż w różnych kolorach w przezroczystym opakowaniu, w torebce lub butelce. Wymyśla też nowe produkty z ryżu, np mydło. Wciąż szuka nowych pomysłów, które pozwolą mu dotrzeć do większej liczby klientów. Tor chętnie słucha podpowiedzi, co jeszcze może z ryżu zrobić i w jaki sposób go sprzedawać. Wszystkie rady wypróbowuje, a te, które przynoszą dobre efekty, stara się wcielić w życie.
Tor sprzedaje biały i brązowy ryż w paczkach i butelkach, a także w postaci przetworzonej, np. ręcznie robionego mydła z dodatkiem oleju ryżowego.
9. Zadanie 4. Promocja i sprzedaż.
Zadaniem grup jest wymyślenie sposobów, w jakie Tor mógłby sprzedawać swój ryż. Może to być nowy sposób pakowania, nowy produkt, a nawet hasło reklamowe. Liczy się kreatywność – kolejna umiejętność światozmieniacza. Po wykonaniu zadania grupy wybierają kolejny produkt.
10. Gawęda
Farmerom prowadzącym ekologiczne(biologiczne, organiczne) uprawy wcale nie jest łatwo sprzedać swój ryż. Ze względu na dużo większy wysiłek włożony w jego produkcję, jest on droższy niż ryż uprawiany z użyciem sztucznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin. Jednak ryż organiczny jest znacznie lepszy dla naszego zdrowia i środowiska.
Z pomocą Torowi, jak również innym ekologicznym farmerom w Tajlandii, przychodzi organizacja „Pookpintokao” (zob. historia „Ryżowe związki”). Łączy ona farmerów z klientami zainteresowanymi kupowaniem ekologicznego ryżu. Nie kończy się jednak na wzajemnej wymianie numerów telefonów. „Pookpintokao” pomaga budować prawdziwe więzi pomiędzy obiema stronami. To zabawne, ale nie używają oni nazw „klient” i „sprzedawca”, ale „pan młody” i „panna młoda”, żeby podkreślić, jak ważna jest bliska relacja między ludźmi, którzy współpracują ze sobą. Kupujący ryż odwiedzają farmera, poznają jego rodzinę, zaprzyjaźniają się. Dzięki temu kiedy farmera spotka coś złego, np. powódź, będą go wspierać, chociaż przez pewien czas nie będzie w stanie dostarczyć im ryżu. Z drugiej strony, jeśli kupujący ma problemy i z jakiegoś ważnego powodu nie może na czas zapłacić, farmer też będzie cierpliwy. A wszystko dzięki temu, że obie strony znają się, rozmawiają ze sobą regularnie i ufają sobie nawzajem.
11. Zadanie 5. Relacje międzyludzkie.
Dobra relacja między ludźmi opiera się na tym, że zdajemy sobie sprawę z tego, co nas różni, ale wiemy też, co nas łączy. Budowanie relacji, empatia i słuchanie to kolejne umiejętności światozmieniacza.
Zaproponuj uczestnikom i uczestniczkom grę „Wszyscy ci, którzy”. Jedna osoba staje na środku i stara się wskazać coś, co łączy jak największą liczbę uczestników spotkania. Osoba w środku formułuje zdanie, np. „Wszyscy ci, którzy... lubią czekoladę”. Wówczas wszystkie osoby, które lubią czekoladę, wstają i zamieniają się miejscami. Osoba ze środka również stara się zająć jakieś miejsce, co spowoduje, że ktoś z zamieniających się miejscami nie będzie miał gdzie usiąść. Wówczas to on staje na środku i wymyśla kolejne zdanie zaczynające się od słów „Wszyscy ci, którzy”.
Powtarzamy to kilka razy, po czym przechodzimy do drugiej części ćwiczenia. Tym razem chodzi o to, by dokończyć zdanie „Tylko ja...”. Każda osoba (lub jedna osoba z każdej grupy, w zależności od tego, ile osób jest na warsztacie) szuka czegoś, co wyróżnia ją spośród innych, np. „Tylko ja mam trzy siostry”. Jeśli jeszcze ktoś ma trzy siostry, wstaje, a osoba wypowiadająca zdanie musi poszukać innego przykładu. Tak dzieje się do momentu, kiedy nikt nie wstanie. Po ćwiczeniu grupy wybierają kolejne produkty żywnościowe.
12. Zadanie 6. Przygotowanie dań z ryżu.
Z wybranych wcześniej produktów grupy przygotowują potrawy, których podstawowym składnikiem jest ryż. Zachęć grupy, by wymieniały się składnikami, jeśli mają taką potrzebę. Następnie wspólnie spróbujcie każdego dania. Zadbajcie o to, żeby wystarczyło dla wszystkich!
Mieszkańcy krajów Azji Południowo-Wschodniej jadają ryż – z różnymi dodatkami – nawet trzy razy dziennie, na śniadanie, obiad i kolację.
Dodatkowe zadania do wykonania w małych grupach
Zapoznajcie się z historią innych spożywanych przez was produktów, a także ubrań, sprzętów gospodarstwa domowego itp.
Przygotujcie kampanię informacyjną: Skąd pochodzi ryż? Podzielcie się wiedzą, którą zdobyliście na warsztacie, a także samodzielnie pozyskanymi informacjami.
Zróbcie zwiad w pobliskim sklepie. Przeczytajcie uważnie etykietki produktów. Czy jest na nich napisane, skąd one pochodzą? Wykonajcie mapę pokazującą, skąd pochodzą różne przedmioty codziennego użytku i produkty spożywcze. Obliczcie, jaką drogę przebywają, aby do nas dotrzeć. A co produkowane jest lokalnie? Zastanówcie się wspólnie nad tym, dlaczego warto kupować produkty lokalne.
Jakie produkty spożywcze (owoce, warzywa) w naszym kraju mogą być wytwarzane (uprawiane) ekologicznie lub z użyciem środków chemicznych? Dowiedzcie się, gdzie w waszej okolicy można kupić krajowe produkty ekologiczne.
Wybierzcie się na zwiad do ekologicznego gospodarstwa.
Załącznik
Przepisy na potrawy z ryżu
Sałatka ryżowa z pieczarkami
Składniki:
ryż (125 g – woreczek)
marynowane pieczarki (0,5 słoika)
groszek (puszka)
kukurydza (puszka)
majonez marynowana cebulka (3-4 sztuki)
sól
pieprz
Przygotowanie:
Kukurydzę, groszek, cebulkę i pieczarki odsączamy, wsypujemy do miski i mieszamy.
Ryż gotujemy w woreczku zgodnie z przepisem na opakowaniu.
Wystudzony ryż łączymy z resztą produktów, dodajemy majonez i doprawiamy do smaku.
Sałatka ryżowa z kurczakiem
Składniki:
ryż (woreczek)
upieczony filet z kurczaka (250 g)
jajka (4 sztuki)
ogórek konserwowy (4 sztuki)
czerwona, żółta i zielona papryka (po 1 sztuce)
kukurydza (0,5 puszki)
sól
pieprz
sos chrzanowy lub majonez
Przygotowanie:
Ryż gotujemy, odsączamy i studzimy.
Jajka gotujemy na twardo, wystudzone obieramy i kroimy w kostkę.
Paprykę, filet z kurczaka i ogórki także kroimy w kostkę.
Kukurydzę odsączamy z zalewy.
Wszystkie składniki sałatki mieszamy z sosem chrzanowym lub majonezem.
Doprawiamy solą i pieprzem do smaku.
Sałatkę możemy podawać w wydrążonych połówkach kolorowej papryki
Sałatka z ryżem i surimi
Składniki:
ryż (woreczek)
surimi – paluszki krabowe (125 g)
jabłko (1 sztuka)
czerwona cebula (0, 5 główki)
biała fasola (0,5 puszki)
jajka na twardo (2 sztuki)
majonez
sól
pieprz
Przygotowanie:
Ryż gotujemy w woreczku zgodnie z przepisem na opakowaniu i studzimy, wysypujemy z woreczka.
Jabłko obieramy, wykrawamy gniazdo nasienne, kroimy w kostkę. Cebulę kroimy w drobną kostkę, fasolkę odsączamy.
Jajka obieramy ze skorupek, kroimy w kostkę.
Jabłko, cebulę, fasolkę i jajka dodajemy do ryżu.
Paluszki krabowe kroimy w ukośne plasterki, dodajemy do pozostałych składników.
Dodajemy majonez, trochę soli i pieprzu.
Wszystko dokładnie mieszamy.
Zamiast fasoli i jajek można dodać np. ananasa z puszki, ser żółty i seler naciowy.
Ryż z cynamonem
Składniki:
ryż (szklanka)
mleko (0,5 l)
cukier (4 łyżki)
cynamon masło (2 łyżki)
Przygotowanie:
Gotujemy mleko do wrzenia (z cukrem i masłem).
Gdy mleko zacznie wrzeć, wsypujemy szklankę ryżu i gotujemy, cały czas mieszając, by ryż się nie przypalił.
Kiedy ryż zacznie bulgotać, odstawiamy garnek, przykrywamy i czekamy aż ryż dojdzie.
Przekładamy ryż na talerzyki, podajemy z cynamonem, można posypać cukrem, dodać mus z jabłek lub inne owoce i ozdobić gęstą śmietaną.
Widzisz jakiś błąd w tekście? Chcesz nas wesprzeć tłumacząc scenariusze i historie na różne języki? Skontaktuj się z nami! Wciąż szukamy wolontariuszy i wolontariuszek, którzy chcą pomóc nam w tłumaczeniach na wszelkie języki. Zmieniajmy wspólnie świat na lepsze! --> hello@exchangetheworld.info
Więcej historii światozmieniaczy i światozmieniaczek: exchangetheworld.info
Materiały opublikowane na Changemaker Tool Kit i ExChange The World są udostępniane na licencji creative commons (BY-NC), możesz więc z nich korzystać do woli! Pamiętaj proszę o podaniu źródła i autora/ki. Jeśli używasz wypracowanych przez nas materiałów do celów komercyjnych, podziel się z nami 10% Twojego zysku. Pozwoli nam to dalej rozwijać projekt i tworzyć kolejne materiały edukacyjne. Możesz to zrobić wspierając naszą akcję crowdfundingową (https://zrzutka.pl/pmcpkg) lub kontaktując się z nami bezpośrednio, zwłaszcza jeśli potrzebujesz faktury (anna@exchangetheworld.info).