Powszechna wiedza na temat migracji i sytuacji migrantów i migrantek w Polsce jest znikoma. Mylimy pojęcia migracji i uchodźstwa, w wielu przypadkach lęk i niewiedza odciskają piętno na zachowaniach i działaniach. W konsekwencji można zaobserwować niechęć, a nawet agresję w stosunku do migrantów. Na zmianę tego stanu rzeczy może mieć wpływ edukacja nastawiona na zrozumienie, współodczuwanie i działanie.
Autorka: Anna Książek
Cele główne
Dyskusja o sytuacji migrantów i migrantek w Polsce.
Cele szczegółowe
Podczas warsztatu uczestnicy i uczestniczki:
Zapoznają się z sytuacją migrantów i migrantek przebywających w naszym kraju z różnych powodów.
Zwrócą uwagę na konieczność oddawania głosu samym zainteresowanym, słuchania bezpośrednio migrantów i migrantek, a nie osób, które występują w ich imieniu.
1. Plotka (ćwiczenie)
Każda osoba uczestnicząca w warsztacie otrzymuje kartkę, na której za pomocą kilku symboli przedstawia siebie – tworzy w ten sposób swoją wizytówkę. Następnie uczestnicy i uczestniczki łączą się w pary. Osoba A opowiada osobie B o swojej wizytówce, osoba B opowiada osobie A o swojej. Po skończonej rozmowie osoby A i B wymieniają się wizytówkami i szukają kolejnych rozmówców. Osoba A spotyka się z osobą C i opowiada jej o osobie B na podstawie trzymanej wizytówki. Osoba C opowiada o osobie D, z którą rozmawiała przed chwilą. Po skończonej rozmowie uczestnicy i uczestniczki znów wymieniają się wizytówkami i szukają nowej pary. Przeprowadzamy taką zmianę kilka razy. Kiedy osoba prowadząca powie „stop”, wszyscy siadają w kręgu i opowiadają o osobie, której wizytówkę trzymają aktualnie w dłoni. Ćwiczenie podsumowujemy, pytając uczestników i uczestniczki, jak się czuli, gdy ktoś opowiadał o nich, mówił w ich imieniu.
2. Kroki (ćwiczenie)
Oryginalne ćwiczenie z podręcznika „Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą” (red. P. Brander, Warszawa 2005, s. 138–142) zostało zmodyfikowane tak, by każdy uczestnik i uczestniczka otrzymał rolę migranta lub migrantki, przy czym są to role bardzo zróżnicowane, np.:
studentki przebywającej w Polsce w ramach wymiany międzynarodowej,
uchodźcy z Syrii,
córki ambasadora kraju z Ameryki Południowej,
osoby pochodzącej z Chin, która prowadzi dobrze prosperującą restaurację,
migranta z Mali o nieuregulowanym statusie,
Ukrainki nielegalnie zatrudnionej jako pomoc domowa,
Włocha, który przyjechał do Polski za swoją dziewczyną i pracuje tu w dużej korporacji itd.
Wszystkie osoby, nie ujawniając swojej roli, stają w rzędzie. Zacznij wtedy czytać zdania zamieszczone niżej. Po każdym daj uczestnikom ćwiczenia trochę czasu na wykonanie kroku oraz zorientowanie się, w jakiej odległości od innych się znajdują.
Proponowane stwierdzenia do odczytania:
Nigdy nie byłeś / nie byłaś w poważnych tarapatach finansowych.
Mieszkasz w normalnym mieszkaniu.
Masz telefon i telewizor.
Czujesz, że społeczeństwo, w którym żyjesz, szanuje twoją kulturę, religię oraz język, którym się posługujesz.
Czujesz, że twoje poglądy polityczne i społeczne mają znaczenie i są słuchane.
Inni ludzie pytają cię o radę w różnych kwestiach.
Nie obawiasz się, że możesz być zatrzymany / zatrzymana przez policję.
Wiesz, dokąd udać się po pomoc, gdy jej potrzebujesz.
Nigdy nie czułeś / nie czułaś się dyskryminowany/dyskryminowana z powodu swojego pochodzenia.
Masz odpowiednie zabezpieczenie socjalne i dostęp do opieki medycznej.
Możesz wyjeżdżać na wakacje przynajmniej raz w roku.
Możesz zaprosić do siebie przyjaciół na obiad.
Twoje życie jest interesujące i nie obawiasz się o swoją przyszłość.
Wiesz, że możesz podjąć studia i samodzielnie wybrać zawód.
Nie boisz się, że możesz zostać zaatakowany / zaatakowana lub napastowany / napastowana na ulicy lub w mediach.
Możesz uczestniczyć w wyborach lokalnych i krajowych.
Możesz obchodzić święta religijne wspólnie ze swoją rodziną i przyjaciółmi.
Możesz uczestniczyć w międzynarodowym seminarium za granicą.
Możesz chodzić do teatru lub kina przynajmniej raz w tygodniu.
Nie obawiasz się o przyszłość swoich dzieci.
Możesz kupować nowe ubrania przynajmniej raz na trzy miesiące.
Sam / sama możesz wybrać sobie partnera życiowego / partnerkę życiową.
Czujesz, że społeczeństwo docenia i szanuje twoje kompetencje.
Umiesz i możesz korzystać z Internetu.
Każda osoba, która uważa, że zdanie to jest prawdziwe w odniesieniu do postaci, której rolę odgrywa, posuwa się krok do przodu. Po kilkunastu zdaniach odległość między osobami, które przy prawie każdym zdaniu mogły iść do przodu, a tymi, które niemal cały czas stoją w miejscu, staje się ogromna, co wzbudza sporo emocji i skłania do przemyśleń:
Jak czułaś / czułeś się, stojąc w danym miejscu?
Jakie myśli przychodziły ci do głowy?
Co ta gra mówi o prawdziwym społeczeństwie?
Czego się z niej nauczyliście?
Jak możemy w realnym świecie zmniejszyć różnicę (odległość) między poszczególnymi osobami)?
Podsumujcie ćwiczenie dyskusją w grupie. Uzupełnij ją, przedstawiając podstawowe pojęcia dotyczące migracji (np. imigrant, uchodźca, azyl, pobyt tolerowany). Wyjaśnienie pojęć znajdziesz m.in. w publikacji „Każdy inny, wszyscy równi” (Łódź – Warszawa 2015).
Azyl – forma ochrony udzielana cudzoziemcom w sytuacji, gdy jest to niezbędne do zapewnienia im bezpieczeństwa oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona taka ma charakter polityczny, w praktyce nie jest stosowana w Polsce. W świetle polskiego prawa azyl nie jest tym samym co status uchodźcy, jednak w terminologii międzynarodowej pojęcia „status uchodźcy” i „azyl” najczęściej oznaczają to samo.
Emigrant – osoba, która wyjeżdża ze swojego kraju pochodzenia.
Imigrant – osoba, która przyjeżdża do kraju innego niż jej kraj pochodzenia.
Ksenofobia – pojęcie oznaczające postawę niechęci, wrogości i lęku wobec obcych, która nie musi być związana z realnym zagrożeniem, a najczęściej powstaje na podstawie stereotypów i uprzedzeń. Ksenofobia może przejawiać się w relacjach indywidualnych, jak również między grupami czy na poziomie instytucjonalnym oraz może przybierać różne formy, np. rasizmu czy antysemityzmu.
Migracja przymusowa – wyjazd z kraju stałego pobytu w celu poszukiwania ochrony międzynarodowej. Migranci przymusowi są zmuszeni opuścić swój kraj ze względu na toczący się w kraju konflikt zbrojny, klęski żywiołowe, głód czy inne przyczyny, stanowiące zagrożenie życia.
Migracja dobrowolna – wyjazd z kraju stałego pobytu w celu realizacji określonych celów, jak np. podjęcie pracy, nauki, odbycie studiów, itp.
Migracja wewnętrzna – przemieszczenie się ludności w obrębie jednego kraju. W przypadku, gdy taka migracja spowodowana jest sytuacją zagrożenia w jednej części danego państwa, np. trwającym tam konfliktem zbrojnym (np. obwód doniecki i ługański Ukrainy), możemy mówić o zjawisku uchodźstwa wewnętrznego. Osoby, które zmuszone były opuścić swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania i przenieść do innej (bezpiecznej) części swojego kraju pochodzenia (np. mieszkańcy Krymu, którzy przenieśli się do zachodniej i centralnej Ukrainy) nazywamy uchodźcami wewnętrznymi lub osobami wewnętrznie przesiedlonymi (IDP – internal displaced person).
Mowa nienawiści – każda forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, podżega, propaguje lub usprawiedliwia nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji, włączając w to nietolerancję wyrażoną w formie agresywnego nacjonalizmu lub etnocentryzmu, dyskryminacji lub wrogości wobec mniejszości, migrantów lub osób wywodzących się ze społeczności imigrantów (definicja według Komitetu Ministrów Rady Europy). W polskim prawodawstwie nie ma definicji mowy nienawiści.
Uchodźca – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej zmuszona była opuścić kraj pochodzenia oraz która z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju. Uchodźcy uciekają przed prześladowaniami powstającymi, m.in. w wyniku wojen, rewolucji czy czystek etnicznych. Często są to osoby lub bliscy osób, które doświadczyły tragicznych wydarzeń, nieludzkiego traktowania (np. tortur), otarły się o śmierć. Definicja uchodźcy została określona w Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Warto pamiętać o tym, że dana osoba nie staje się uchodźcą, ponieważ został jej nadany taki status – to ten status został jej nadany, ponieważ ta osoba jest (i była – od momentu opuszczenia kraju pochodzenia) uchodźcą, decyzja o nadaniu statusu uchodźcy tylko to potwierdza.
3. Narracje migrantów (film oraz dyskusja)
Przechodząc do tego punktu, zwróć uwagę na to, jak mała jest wiedza o migrantach i migrantkach i jak rzadko pochodzi ona od nich samych (możesz odwołać się do doświadczeń i uczuć z ćwiczenia „Plotka”). Obejrzyjcie wybrany film z serii „Narracje Migrantów”, przygotowany przez Fundację na Rzecz Różnorodności Społeczneji (youtube.com/user/NarracjeMigrantow). Posłuchajcie, co mówią o sobie sami migranci. Zastanówcie się:
Jak czuł się bohater filmu? Dlaczego?
Co w jego wypowiedzi szczególnie cię zainteresowało?
Czy spotykasz się w życiu z podobnymi sytuacjami?
4. Co mogę zrobić?
W kilkuosobowych grupach uczestnicy i uczestniczki zastanawiają się, co mogą zrobić, by zmienić sytuację. Jakie działania mogą podjąć już dzisiaj? A może znają realne przykłady inicjatyw, organizacji lub przedsiębiorstw społecznych, które wspierają migrantów i migrantki? Wypracowane rozwiązania grupy prezentują na forum.
Wefugees - biznes społeczny z Niemiec, działający na rzecz migrantów i migrantek.
Zadania dodatkowe i tematy do dyskusji
Zrealizujcie przynajmniej jedno z działań zaproponowanych na warsztacie.
Obejrzyjcie inne filmy z cyklu „Narracje Migrantów”, porozmawiajcie o nich.
Zorganizujecie lekcje polskiego dla dzieci z rodzin migrantów.
Przeprowadźcie wywiad z migratem lub migrantką. Zapytajcie, czy jest coś, w czym możecie pomóc – jeśli tak, postarajcie się to zrobić.
Widzisz jakiś błąd w tekście? Chcesz nas wesprzeć tłumacząc scenariusze i historie na różne języki? Skontaktuj się z nami! Wciąż szukamy wolontariuszy i wolontariuszek, którzy chcą pomóc nam w tłumaczeniach na wszelkie języki. Zmieniajmy wspólnie świat na lepsze! --> hello@exchangetheworld.info
Więcej historii światozmieniaczy i światozmieniaczek: exchangetheworld.info
Materiały opublikowane na Changemaker Tool Kit i ExChange The World są udostępniane na licencji creative commons (BY-NC), możesz więc z nich korzystać do woli! Pamiętaj proszę o podaniu źródła i autora/ki. Jeśli używasz wypracowanych przez nas materiałów do celów komercyjnych, podziel się z nami 10% Twojego zysku. Pozwoli nam to dalej rozwijać projekt i tworzyć kolejne materiały edukacyjne. Możesz to zrobić wspierając naszą akcję crowdfundingową (https://zrzutka.pl/pmcpkg) lub kontaktując się z nami bezpośrednio, zwłaszcza jeśli potrzebujesz faktury (anna@exchangetheworld.info).