Często nie wiemy, skąd pochodzą przedmioty codziennego użytku – ubrania, buty, zabawki czy żywność. Nie zastanawiamy się, gdzie zostały wyprodukowane ani jakie problemy kryją się za ich pochodzeniem. Uczestnicy i uczestniczki warsztatu zdobędą podstawowe informacje z tego zakresu, staną się bardziej wrażliwi i zmotywowani do samodzielnego poszukiwania i wcielania w życie odpowiedzialnych rozwiązań.
Autorka: Anna Książek
Cel główny
Wspieranie kształtowania dobrych wyborów konsumenckich.
Cele szczegółowe
Podczas warsztatu uczestnicy i uczestniczki:
Zapoznają się z podstawowymi informacjami dotyczącymi pochodzenia przedmiotów codziennego użytku (jak i gdzie zostały wyprodukowane, jakie problemy się z tym wiążą).
Zastanowią się, co jako konsumenci mogą zrobić, by zmienić sytuację wynikającą z wykorzystywania pracowników w krajach Globalnego Południa.
1. Skąd pochodzą rzeczy, których używamy na co dzień
Czy uczestnicy i uczestniczki spotkania znają historię swoich ubrań i butów? Skąd pochodzą produkty spożywcze, np. herbata, kakao, czekolada, banany? Aby się o tym przekonać, mogą sprawdzić metki ubrań lub etykietki produktów.
2. Wspólne oglądanie filmu
Obejrzyjcie 20-minutowy film, który jest dobrym wstępem do tematu odpowiedzialnej konsumpcji: https://www.youtube.com/watch?v=waXLd93bYvk).
3. Zadanie dla grup
Podziel uczestników i uczestniczki na kilkuosobowe grupy. Każda grupa otrzymuje jeden z czterech załączników i zajmuje się wskazanym tematem:
załącznik 1 dotyczący ubrań,
załącznik 2 dotyczący żywności,
załącznik 3 dotyczący zabawek,
załącznik 4 dotyczący butów.
Każdy załącznik zawiera:
fragment artykułu o globalnym problemie,
opowieść o światozmieniaczu, który zmienia sytuację opisaną w załączonym artykule.
Grupy mogą też samodzielnie poszukiwać informacji w Internecie. Na podstawie uzyskanych wiadomości przygotowują prezentacje, w których ukażą problemy wiążące się z danym zagadnieniem, a także przedstawią możliwe rozwiązania i działania, które jako konsumenci i konsumentki mogą podjąć (to bardzo ważne!). Oprócz wspomnianych materiałów warto dać grupom przedmioty, które będą inspiracją do wykonywanego zadania, np. etykiety i opakowania po żywności, metki ubrań, zdjęcia różnych produktów itp.
4. Prezentacje grup
Każda grupa ma 5 minut na zaprezentowanie tematu oraz tyle samo czasu na pytania i dyskusję na forum całej grupy. Następnie wspólnie zastanawiamy się nad tym, co – jako konsumenci i konsumentki – możemy zrobić. Pomysły zapisujemy na dużych arkuszach.
5. Podsumowanie
Określcie, co zwróciło waszą szczególną uwagę na warsztacie. Co od dziś będziecie robić inaczej?
Pomysły na projekty do realizacji po warsztacie:
Zrealizujcie warsztat (zajęcia dla koleżanek i kolegów ze szkoły) „Odpowiedzialna elektronika i kosmetyki”, przygotowaną w ramach propozycji ZHP „Ekonomia jest kobietą” (ekonomiajestkobieta.zhp.pl), by dowiedzieć się więcej o konsumpcji elektroniki i kosmetyków.
Przygotujcie happening lub inną akcję, która pozwoli przekazać przynajmniej część zdobytych dziś informacji innym osobom.
Wprowadźcie w życie przynajmniej jedno z zapisanych podczas warsztatu rozwiązań.
Załącznik 1. Ubrania
Moda skrywa niewygodną prawdę. Dzisiejszy przemysł odzieżowy jest jednym z największych na świecie i zużywa więcej wody niż inne branże, poza rolnictwem, a także uwalnia do środowiska toksyczne związki chemiczne i jest znaczącym źródłem emisji dwutlenku węgla do atmosfery.
Odpowiedzialna moda nie różni się wyglądem od odzieży produkowanej w sposób konwencjonalny. Może być ciekawa, ekscytująca. Można szyć modne ubrania z zastosowaniem odpowiedzialnych i ekologicznych praktyk. (...) Ekologiczna i społecznie odpowiedzialna produkcja odzieży zaczyna się już na etapie projektowania, a kończy na gotowym produkcie. (...) Termin „odpowiedzialna moda” (...) dotyczy zarówno aspektów ekologicznych, jak i społecznych. Standardy społeczne i ekologiczne muszą zostać spełnione na przestrzeni całego łańcucha produkcji, począwszy od produkcji włókien (naturalnych bądź syntetycznych), poprzez wyrób tkaniny, na produkcji ubrań skończywszy.
Odpowiedzialność ekologiczna oznacza, że na wszystkich tych etapach wzięto pod uwagę m.in. niskie zużycie chemikaliów, zrównoważone zarządzanie wodą i energią oraz redukcję odpadów. Standardy społeczne obejmują zapewnienie dobrych warunków pracy pracownikom w całym łańcuchu produkcji, równość w stosunkach handlowych z drobnymi producentami z krajów rozwijających się i wspieranie ekonomii społecznej.
Odpowiedzialna moda jest transparentna, tzn. informacje na temat całego łańcucha dostaw są dostępne dla konsumentów. Jeśli to możliwe, wspiera również gospodarkę krajową i dzięki firmom działającym lokalnie przyczynia się do ograniczenia zanieczyszczeń i emisji dwutlenku węgla wynikających z transportu i magazynowania towarów.
Na podstawie: M. Huma, Z. Zajczenko, Czym jest odpowiedzialna moda?,
http://www.ekonsument.pl/a66521_czym_jest_odpowiedzialna_moda.html
Grupa otrzymuje również tekst „Jedwabnym szlakiem”, dotyczący ekologicznej i społecznie odpowiedzialnej produkcji jedwabiu na farmie w Laosie.
Załącznik 2. Żywność
Żywność zrównoważona to żywność ekologiczna, lokalna i świeża.
Żywność ekologiczna produkowana jest według zasad zbliżonych do upraw naturalnych, bez użycia chemicznych środków ochrony roślin, nawozów sztucznych, dodatków do paszy. (...)
Żywność lokalna jest to żywność wyprodukowana i sprzedawana w obrębie określonego obszaru lub pozyskana z najbliższego źródła produkcji. Zakup żywności lokalnej nie tylko przyczynia się do zmniejszenia emisji spalin związanych z transportem, ale stymuluje rozwój lokalnej gospodarki – kupując żywność lokalną, wspierasz rolników mieszkających obok ciebie, dajesz im pracę.
Świeża żywność to żywność pozbawiona konserwantów, nieprzetworzona, najczęściej pozbawiona opakowania, dzięki czemu minimalizuje ilość odpadów oraz koszty środowiska związane z przetwarzaniem. W związku ze swoim charakterem tzn. krótkim terminem przydatności do spożycia, jest to często żywność lokalna. (...)
Zarówno żywność lokalna, jak i sezonowa wpisuje się w ideę ograniczania food miles czyli „żywnościokilometrów”. Chodzi tu o odległość, jaką pokonuje jedzenie zanim trafi z pola na nasz talerz. Mniej kilometrów oznacza więcej walorów smakowych i mniejsze ilości substancji konserwujących w pożywieniu. To mniej spalanej benzyny i zanieczyszczeń uwalnianych do atmosfery oraz niższe koszty transportu. To także ograniczenie zbędnych opakowań, potrzebnych do przechowywania żywności, a tym samym minimalizacja ilości odpadów.
Na podstawie: M. Huma, Żywność zrównoważona,
http://www.ekonsument.pl/a142_zywnosc_zrownowazona.html
Grupa otrzymuje również tekst „Powrót do korzeni” lub „Ryżowe związki”, opowiadający o ekologicznej uprawie ryżu w Tajlandii.
Załącznik 3. Zabawki
90,7% zabawek sprzedawanych w Europie importuje się z Chin. Gwałtownierozwijająca się produkcja w tej branży skupiona jest na terenie chińskiej pro-wincji Guangdong, w delcie Rzeki Perłowej. Szybko rosnące miasta i ośrodki produkcji przyciągają miliony migrantów z terenów wiejskich całego kraju, którzy mają nadzieję wydobyć się z nędzy przez zatrudnienie w fabrykach. Niestety, ich zarobki nie wystarczają na godne życie, a warunki bytowania i pracy urągają wszelkim standardom. Na terenie większości fabryk łamane jest zarówno chińskie, jak i międzynarodowe prawo pracy.
Umowy sprzeczne z prawem. Problemy zatrudnionych w przemyśle zabawkarskim w Chinach zaczynają się wraz z podpisaniem umowy o pracę. Czasami podpisują oni puste kartki, czasami zaś umowy z lukami, które dopiero później wypełniane są przez kierownictwo fabryki. W rezultacie pracownicy nie znają swoich praw ani zobowiązań, pracodawcy zaś mogą zawsze przedstawić legalny dokument. (...)
Czas pracy przekraczający wytrzymałość. Przykładowe dane:
15,5-godzinne zmiany w dni powszednie oraz 9,5-godzinne zmiany w soboty i niedziele,
praca od 8.30 do 24.00,
brak wolnych dni przez kilka miesięcy w szczytowym sezonie.
Taki tryb pracy przekracza normy ustalone w chińskim prawie o 400%. Nadgodziny są obowiązkowe, mimo że wielu pracowników poświęciłoby dodatkową płacę w zamian za odpoczynek. Za spóźnienia potrąca się 0,5 dniówki. (...)
Głodowe płace i brak zabezpieczeń społecznych. Przykładowe dane:
1 313,00 yuanów (ok. 537 zł) zarobku miesięcznie, razem z płacą za nadgodziny,
3,17 yuanów (ok. 1,38 zł) za godzinę,
1 yuan (ok. 45 gr) potrącany za każdą minutę spóźnienia,
30 yuanów (ok. 13 zł) kary za śpiewanie przy pracy,
12 yuanów (ok. 5,25 zł) premii w miesiącu, jeśli pracownik ani razu się nie spóźnił.
Nie ma mowy o płatnych urlopach ani urlopach macierzyńskich, które również wymagane są prawem. Jeżeli pracownicy chcą być objęci państwową emeryturą, muszą opłacać składkę w wysokości 83 yuanów miesięcznie przez minimum dwadzieścia lat, ale większość tego nie robi. Zbyt słabo rozumieją system ubezpieczeń społecznych, rzadko pracują w jednej fabryce więcej niż dwa lata.
Fatalne warunki pracy. W prowincji Guangdong panuje klimat subtropikalny. W fabrykach często nie ma klimatyzacji, a robotnicy tłoczą się w halach produkcyjnych. Przez to panuje tam nieznośne gorąco. W pomieszczeniach, gdzie zabawki są malowane, panuje szczególnie wysoka temperatura, unoszą się także opary chemikaliów. Kierownictwo jednej z fabryk tłumaczy, że wentylatory są tam wyłączone, ponieważ ruch powietrza mógłby wpłynąć na to, jak farba jest rozprowadzana i obniżyć jakość produktu.
Robotnikom zabrania się wstawać podczas pracy. Spędzają wiele godzin w pozycji siedzącej, pochyleni nad częściami, które składają. Nie ma nawet czasu, żeby sięgnąć po łyk wody. (...)
W wielu fabrykach nie zapewnia się ubrań ochronnych. (...) Poza tym robotnicy obawiają się, że ekwipunek ochronny spowolni ich pracę i otrzymają niższą pensję. Zatrudnieni przy wypychaniu pluszowych zabawek nie mają masek chroniących twarz i wdychają unoszący się materiał wypełnienia. Kontakt z tymi substancjami powoduje ból gardła i alergie. Zatrudnieni przy malowaniu również nie mają masek i wdychają opary chemikaliów. Powoduje to mdłości, zaburzenia równowagi, zatrucia i wymioty. Maszyny nie są zabezpieczone, a pracownicy nie otrzymują odpowiedniego przeszkolenia. Stąd wiele urazów i okaleczeń podczas ich obsługi. (...)
Nędzne warunki życia. Większość pracowników spędza cały czas na terenie zakładu produkcyjnego. Mieszkają w dormitoriach należących do fabryk i jadają w fabrycznych kantynach. Opłaty za mieszkanie, zużycie wody, elektryczności i jedzenie są potrącane z pensji. (...) Robotnicy śpią na prymitywnych piętrowych łóżkach, mają w pokoju jedno źródło światła. Brakuje nawet odrobiny prywatności. (...) Zdarza się dużo kradzieży, które mogą pozbawić ciężko zarobionych pieniędzy i środków na życie na wiele tygodni. W materacach lęgną się pluskwy, których ugryzienia swędzą, a rozdrapane grożą infekcją.
Na podstawie: J. Szambelan, Made in China,
http://www.ekonsument.pl/a452_made_in_china.html
Grupa otrzymuje również teksty „Kymviet” i „Dignity Kitchen”, przedstawiające przedsiębiorstwa, które dbają o swoich pracowników, w tym osoby z niepełnosprawnościami.
Załącznik 4. Buty
Produkcja skórzanych butów to przykład przemysłu, w którym wiele czynności można wykonać tylko ręcznie lub za pomocą prostego sprzętu. Sprawia to, żeprodukcja obuwia jest bardzo pracochłonna. (...) Przyjrzyjmy się zjawiskom, które ujawnione zostały przez organizacje i instytucje badające przestrzeganie praw człowieka przy produkcji obuwia.
Gdzie produkowane są buty i co się z tym wiąże? 87% światowej produkcji obuwia odbywa się w Azji. Największym krajem producenckim są Chiny, gdzie w 2014 r. wyprodukowano około 14,6 miliarda par butów. Dalej plasują się Indie, Brazylia, Wietnam i Indonezja. (...) Przeniesienie produkcji do tzw. krajów o niskich dochodach pozwala na znaczne obniżenie kosztów produkcji, gdyż sporą częścią jest tu opłacenie pracowników. (...)
Problem tkwi nie w miejscu produkcji, lecz rozmytej odpowiedzialności za przestrzeganie praw pracowniczych w całym łańcuchu dostaw oraz za warunki pracy w fabrykach. Pracownicy w krajach producenckich często nie otrzymują ustawowej płacy minimalnej, nie mówiąc już o płacy wystarczającej na życie. (...)
Fakt: Analiza kosztowa butów sportowych wyprodukowanych w Indonezji pokazała, że płace pracowników w fabryce nie przekraczały 2% ceny końcowej tych butów sprzedawanych w Europie.
Nieprzestrzeganie praw pracowniczych. Kluczowymi problemami, jakie spotkać można przy produkcji obuwia, są niskie pensje, słaby poziom organizowania się pracowników w związki zawodowe, nierówna płaca dla mężczyzn i kobiet, przemoc, molestowanie i mobbing. Praca przy produkcji obuwia może być niebezpieczna, szczególnie w garbarniach. Bardzo smutnym przykładem jest śmierć dziewięciu pracowników i strażnika z garbarni w Tamil Nadu w Indiach. 25 stycznia 2015 r. w nocy zawaliła się ściana oczyszczalni i dziesięć osób zginęło w toksycznym osadzie. Późniejsze badania osadu wykazały, że zawierał chrom, a także wiele innych niebezpiecznych substancji.
Praca dzieci. Innym ważnym aspektem jest praca dzieci w przemyśle obuwniczym. (...) Praca dzieci jest na porządku dziennym w małych i średnich zakładach produkcyjnych w Indiach, Brazylii czy w Chinach. Wynika to z ubóstwa rodziny, braku kontroli zewnętrznej i przyzwolenia lub braku ingerencji ze strony zamawiających firm. Badania ujawniły pracę dzieci w zakładach produkujących dla tak znanych marek, jak „Clarks”, „Mark&Spencer” czy „Bata”. (...)
Fakt: Osoby nieletnie w wieku 12–14 lat pracowały w zakładach produkujących buty w Indiach, Brazylii, Chinach i Indonezji.
Praca chałupnicza – niewidzialni pracownicy. Wiele prac zlecanych jest w ramach pracy chałupniczej. Osoby pracujące chałupniczo (...) często należą do najuboższej warstwy pracowników, borykają się z niepewnością zatrudnienia, brakiem zabezpieczeń socjalnych, bardzo niskimi płacami i niebezpiecznymi warunkami pracy.
W poszukiwaniu „oszczędności” producenci butów robionych lub wykańczanych ręcznie zlecają produkcję wykonawcom, którzy zapewnią im najniższą cenę.
Na podstawie: A. Paluszek, Wyzysk ludzi, http://ekonsument.pl/a66923_wyzysk_ludzi.html
Grupa otrzymuje również teksty „Risqué Designs”i „Tribu”, przedstawiające firmy, które dbają o swoich pracowników i produkują obuwie, korzystając z bezpiecznych surowców, wykorzystując tradycyjne rzemiosło lub stosując upcykling (wykonywanie z odpadów produktów o wysokiej wartości).
Widzisz jakiś błąd w tekście? Chcesz nas wesprzeć tłumacząc scenariusze i historie na różne języki? Skontaktuj się z nami! Wciąż szukamy wolontariuszy i wolontariuszek, którzy chcą pomóc nam w tłumaczeniach na wszelkie języki. Zmieniajmy wspólnie świat na lepsze! --> hello@exchangetheworld.info
Więcej historii światozmieniaczy i światozmieniaczek: exchangetheworld.info
Materiały opublikowane na Changemaker Tool Kit i ExChange The World są udostępniane na licencji creative commons (BY-NC), możesz więc z nich korzystać do woli! Pamiętaj proszę o podaniu źródła i autora/ki. Jeśli używasz wypracowanych przez nas materiałów do celów komercyjnych, podziel się z nami 10% Twojego zysku. Pozwoli nam to dalej rozwijać projekt i tworzyć kolejne materiały edukacyjne. Możesz to zrobić wspierając naszą akcję crowdfundingową (https://zrzutka.pl/pmcpkg) lub kontaktując się z nami bezpośrednio, zwłaszcza jeśli potrzebujesz faktury (anna@exchangetheworld.info).